به گزارش قرارگاه سادات، نام خلیج فارس از کهن‌ترین و معتبرترین نام‌های جغرافیایی جهان است که از روزگاران دور تا امروز در اسناد تاریخی، متون رسمی و قراردادهای بین‌المللی با همین عنوان یا نام‌هایی چون دریای فارس، بحر فارس و خلیج عجم شناخته شده است. با وجود تلاش‌های دوره‌ای برخی کشورهای منطقه برای تحریف این نام اصیل، هیچ‌گاه نتوانسته‌اند جایگاه تاریخی و فرهنگی آن را مخدوش کنند.
در عصر گسترش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، ایرانیان در برابر این تحریف‌ها سکوت نکرده‌اند. یکی از عرصه‌های مهم این واکنش، شبکه اجتماعی توییتر فارسی (ایکس) است؛ جایی که کاربران با تولید محتوا، یادآوری اسناد تاریخی و گفت‌وگوهای عمومی به دفاع از هویت و اصالت خلیج فارس پرداخته‌اند. در همین زمینه مقاله‌ای با عنوان «رسانه و آگاهی ایرانیان از خلیج فارس؛ مطالعه موردی فضای توییتر فارسی (از اردیبهشت ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴)» نوشته «مهدی احمدی» و «فرشته جهانی» در همایش بین‌المللی خلیج فارس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران ارائه شد که به بررسی چگونگی شکل‌گیری این آگاهی جمعی و واکنش کاربران ایرانی در فضای مجازی اختصاص یافته است که در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانیم؛
آمار و ارقام پست‌های توییتر در ارتباط با خلیج فارس
در بازه زمانی یک ساله؛ یعنی از ابتدای اردیبهشت ۱۴۰۳ تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۴، جستجوی کلیدواژه‌های «خلیج فارس، خلیج‌فارس، خلیج_تا_ابد_فارس، خلیج تا ابد فارس، خلیج‌تاابدفارس، روز_خلیج_فارس، روز خلیج فارس، روزخلیج‌فارس، الخلیج_الفارسی و pershiangulf » در توییتر فارسی انجام شده است.
حجم بالای مشارکت دیجیتال نشان‌دهنده نوعی بسیج هویتی-ملی در فضای آنلاین است که کاربران با آن در برابر تحریف‌های جغرافیایی و تاریخی ایستادگی کرده و هویت تاریخی خود را بازنمایی می‌کنند.
نتایج حاصل از این داده‌کاوی نشان می‌دهد که در این بازه زمانی:
– تعداد کاربران فعال: ۹۷,۹۷۸ نفر کاربر فارسی‌زبان در توییتر به انتشار محتوای مرتبط با خلیج فارس پرداخته‌اند.
– تعداد کل پست‌ها: در مجموع، ۵۱۲,۴۸۸ پست منتشر شده که این عدد شامل انواع مختلف تعاملات نظیر توییت اصلی، بازنشر (ریتوییت)، پاسخ (ریپلای) و توییت‌های همراه با نقل قول (کوت) (۲)می‌شود.
– میزان بازدید: محتوای تولید شده در این حوزه جمعاً بیش از۹۵ میلیون بازدید در سطح پلتفرم توییتر فارسی داشته است.
این داده‌ها گویای آن است که موضوع خلیج فارس همچنان یکی از محورهای اصلی توجه کاربران ایرانی در فضای مجازی به ویژه در توییتر محسوب می‌شود. همچنین حجم بالای مشارکت دیجیتال نشان‌دهنده نوعی بسیج هویتی-ملی در فضای آنلاین است که کاربران با آن در برابر تحریف‌های جغرافیایی و تاریخی ایستادگی کرده و هویت تاریخی خود را بازنمایی می‌کنند.
روند انتشار توییت‌های در ارتباط با خلیج فارس
روند انتشار توییت‌ها پیرامون خلیج فارس از اردیبهشت ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴ حاکی از نوسانات قابل توجه در میزان فعالیت کاربران است. بررسی روند روزانه و ماهیانه نشان می‌دهد که در روزهای منتهی به دهم اردیبهشت ۱۴۰۳، همزمان با «روز ملی خلیج فارس» ، تولید محتوا در شبکه اجتماعی توییتر به شکل معناداری افزایش یافته و کاربران با انتشار انبوه توییت‌ها و استفاده از هشتگ‌های مرتبط، واکنش گسترده‌ای به این مناسبت ملی نشان دادند.
پس از آن، در بازه شهریور تا آبان ۱۴۰۳، روند انتشار مجدداً افزایش یافت. علت این جهش، تحولات سیاسی مرتبط با نشست شورای همکاری کشورهای خلیج فارس در ریاض بود. در این نشست، وزرای امور خارجه کشورهای عضو شورا در بیانیه‌ای ادعاهایی درباره جزایر سه‌گانه ایرانی مطرح کردند و در مقابل ایران این ادعاها را مردود دانست. انتشار این بیانیه و پاسخ رسمی وزارت امور خارجه ایران، موجی از واکنش‌ها و تولید محتواهای دفاعی درباره تمامیت ارضی کشور در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرد.
با ورود به اردیبهشت ۱۴۰۴، روند انتشار توییت‌ها بار دیگر صعودی شد. افزایش چشمگیر فعالیت کاربران از ۱۷ اردیبهشت به بعد، با بیش از ۷۷ هزار توییت در یک روز، ناشی از انتشار گزارشی از خبرگزاری آسوشیتدپرس بود که ادعا می‌کرد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد در سفر پیش‌رو به عربستان سعودی به‌طور رسمی از اصطلاحات جایگزین برای «خلیج فارس» استفاده کند. این گزارش موج گسترده‌ای از خشم و اعتراض کاربران را برانگیخت.
واکنش‌های رسمی و گسترده کاربران نیز قابل توجه بود؛ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، موضع رسمی کشور را در توییتر تشریح کرد و بر ریشه تاریخی و هویتی نام خلیج فارس تأکید نمود. همچنین محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی انتشار مجموعه‌ای از نقشه‌های تاریخی خلیج فارس را اعلام کرد و رضا پهلوی، ولیعهد پیشین ایران این اقدام را تحریف واقعیت تاریخی خواند و از همگان خواست تا در دفاع از این نام تاریخی متحد شوند. در مقابل، ترامپ در سخنرانی‌ها و نشست‌های خود از عبارت مبهم «خلیج ایران» استفاده کرد که با سوابق تاریخی و واقعیت‌های حقوقی و جغرافیایی همخوانی نداشت و با واکنش شدید مقامات ایرانی مواجهه شد.
در مجموع، روند انتشار توییت‌ها نشان می‌دهد که مناسبت‌های ملی و تحولات سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی نقش مهمی در تحریک تولید محتوا و شکل‌گیری هویت جمعی کاربران داشته‌اند. افزایش فعالیت در روزهای خاص و واکنش‌های گسترده کاربران، بیانگر اهمیت خلیج فارس به عنوان نمادی از هویت ملی و حساسیت عمومی نسبت به تغییر یا تحریف نام تاریخی آن است.
تحلیل داده‌های یک‌ساله از توییتر فارسی (اردیبهشت ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴) نشان می‌دهد که «خلیج فارس» یکی از برجسته‌ترین نمادهای هویت ملی ایرانیان در فضای مجازی است و کاربران با حساسیت و انسجام بالایی نسبت به هرگونه تحریف یا تهدید آن واکنش نشان می‌دهند.
تحلیل روزانه روند انتشار توییت‌ها پیرامون خلیج فارس
تحلیل روزانه انتشار توییت‌ها پیرامون خلیج فارس نشان می‌دهد که فعالیت کاربران در طول سال با نوسانات قابل توجهی همراه بوده است. در اغلب روزها تعداد توییت‌ها بین ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ مورد بوده و این نشان‌دهنده توجه مستمر کاربران به موضوع خلیج فارس و اهمیت آن به عنوان مسئله‌ای هویتی و ملی است. با این حال، در برخی روزها حجم توییت‌ها به شکل چشمگیری افزایش یافته و حتی به ده‌ها هزار توییت رسیده است که بیانگر واکنش کاربران نسبت به مناسبت‌ها یا رویدادهای سیاسی مهم است.
نخستین اوج در ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ همزمان با «روز ملی خلیج فارس» رخ داد و بیش از ۱۳ هزار توییت ثبت شد که نشان‌دهنده بسیج هویتی و توجه جمعی به مناسبت‌های ملی است. دومین اوج در ۲۷ مهر ۱۴۰۳ و بیش از ۱۱ هزار توییت اتفاق افتاد و با نشست شورای همکاری کشورهای خلیج فارس و ادعاهای مطرح شده درباره جزایر سه‌گانه ایران مرتبط بود، که حساسیت ملی نسبت به مسائل سرزمینی را برجسته کرد.
بزرگ‌ترین نقطه اوج در اردیبهشت ۱۴۰۴ رخ داد؛ روز ۱۷ اردیبهشت تعداد توییت‌ها به بیش از ۷۷ هزار رسید که ناشی از انتشار گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس درباره تغییر احتمالی نام خلیج فارس توسط دولت آمریکا بود(توهم). این موج واکنش کاربران، خشم و اعتراض گسترده را برانگیخت و اهمیت رویدادهای سیاسی خارجی در تحریک احساسات هویتی و ملی‌گرایانه کاربران را نشان داد. به طور کلی، این داده‌ها بیانگر پویایی افکار عمومی، شکل‌گیری هویت جمعی و نقش مستمر موضوع خلیج فارس در گفت‌وگوها و تعاملات دیجیتال کاربران فارسی‌زبان است.
تحلیل ماهیانه روند انتشار توییت‌ها پیرامون خلیج فارس
تحلیل ماهیانه انتشار توییت‌ها پیرامون خلیج فارس نشان می‌دهد که فعالیت کاربران در طول یک سال با نوسانات قابل توجهی همراه بوده است. اگرچه در بسیاری از ماه‌ها تعداد توییت‌ها نسبتاً ثابت و در محدوده چند صد تا چند هزار پست روزانه بود، سه نقطه اوج برجسته مشاهده شد که با مناسبت‌های ملی و تحولات سیاسی منطقه‌ای همزمان بود. نخستین اوج در اردیبهشت ۱۴۰۳ همزمان با «روز ملی خلیج فارس» رخ داد، زمانی که کاربران با انتشار گسترده توییت‌ها و استفاده از هشتگ‌های مرتبط، این مناسبت را گرامی داشتند و نقش مناسبت‌های تقویمی در بسیج هویتی و فعال‌سازی حافظه جمعی را نشان دادند.
دومین اوج در مهر ۱۴۰۳ اتفاق افتاد و با نشست شورای همکاری کشورهای خلیج فارس و بیانیه‌ای درباره جزایر سه‌گانه ایران همزمان بود، که واکنش گسترده کاربران فارسی‌زبان در دفاع از تمامیت ارضی کشور را موجب شد و حساسیت ملی نسبت به مسائل سرزمینی و تأثیر رویدادهای سیاسی خارجی را بر افکار عمومی برجسته کرد.
سومین و بزرگ‌ترین نقطه اوج در اردیبهشت ۱۴۰۴ رخ داد؛ همزمان با روز ملی خلیج فارس و انتشار گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، تعداد توییت‌ها جهش چشمگیری داشت و کاربران با استفاده گسترده از هشتگ‌های هویتی و بازنشر محتواهای تاریخی و سیاسی، واکنشی جمعی نسبت به تهدید هویت تاریخی خلیج فارس نشان دادند.
این روندها بیانگر اهمیت مناسبت‌های ملی و تحولات سیاسی خارجی در شکل‌دهی فعالیت کاربران در فضای مجازی، پویایی افکار عمومی، شکل‌گیری هویت دیجیتال ملی و حساسیت پایدار کاربران فارسی‌زبان نسبت به خلیج فارس است.
ابر کلمات محتوای مربوط به خلیج فارس
ابرکلمات ابزاری قدرتمند برای تحلیل محتوای فضای مجازی هستند که با نمایش پرتکرارترین واژه‌ها و هشتگ‌ها، موضوعات کلیدی، روندهای غالب و جهت‌گیری‌های گفتمانی را به شکل بصری و فشرده نشان می‌دهند. این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد بدون بررسی تک‌تک داده‌ها، درکی سریع و معنادار از محتوای تولیدشده در شبکه‌ها به دست آورند و گفتمان‌های مسلط، مفاهیم کلیدی و حتی گرایش‌های فرهنگی و سیاسی کاربران را شناسایی کنند.
در تحلیل توییت‌های مرتبط با خلیج فارس (اردیبهشت ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴)، واژگانی مانند «روز ملی خلیج فارس»، «کمپین خلیج فارس» و «نشست مشترک کشورهای عربی خلیج فارس» بیشترین تکرار را داشتند که دو نکته مهم را نشان می‌دهد:
۱- تمرکز بر مناسبت‌ها و رویدادهای ملی و فرهنگی، که اهمیت آن‌ها در تقویت هویت جمعی ایرانیان را بازتاب می‌دهد.
۲- بازنمایی هویت جمعی و تلاش برای حفظ نام تاریخی خلیج فارس، از طریق کمپین‌های خودجوش یا سازمان‌یافته که نقش مؤثری در شکل‌دهی نگرش عمومی دارند.
به این ترتیب، فضای توییتر در این بازه زمانی نه تنها بازتاب‌دهنده دغدغه‌های ملی و سیاسی کاربران بوده، بلکه محلی فعال برای تقویت گفتمان هویتی و شکل‌دهی ادبیات فرهنگی و اجتماعی پیرامون خلیج فارس به شمار می‌رود.
ابر هشتگ‌ها مشابه ابرکلمات، ابزاری بصری و تحلیلی برای نمایش پرتکرارترین هشتگ‌ها در شبکه‌های اجتماعی هستند و نقش مهمی در سازماندهی و هدایت گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی دارند. هشتگ‌ها با برچسب‌گذاری محتوا، به کاربران امکان می‌دهند موضوعات مرتبط را پیدا کنند و پیام‌های خود را هدفمند منتشر کنند.
در تحلیل توییت‌های مربوط به خلیج فارس، هشتگ‌هایی مانند #خلیج-فارس، #خلیج-همیشگی-فارس، #روز-ملی-خلیج-فارس، #persiangulf و #الخلیج-الفارسی پرتکرار بوده‌اند و هر کدام منعکس‌کننده جنبه‌ای از گفتمان این موضوع هستند:
تاکید بر هویت تاریخی و ملی: هشتگ‌هایی مانند #خلیج-فارس و #خلیج-همیشگی-فارس نشان‌دهنده تلاش کاربران برای حفظ و برجسته کردن نام خلیج فارس و مقابله با تحریف‌ها هستند.
فضای رقابتی و چندصدایی: هشتگ‌های عربی و انگلیسی مانند #الخلیج-الفارسی و #persiangulf بازتاب تعامل یا تقابل میان گروه‌های مختلف در سطح بین‌المللی است.
تقویت مناسبت‌های ملی: هشتگ #روز-ملی-خلیج-فارس نقش مهمی در تحریک توجه عمومی و بازنمایی اهمیت این روز در حافظه جمعی دارد.
ترکیب این هشتگ‌ها به کاربران اجازه می‌دهد پیام‌ها و کمپین‌های دیجیتال هدفمند برای حفظ نام تاریخی خلیج فارس ایجاد و منتشر کنند و گفتمان هویتی خود را در فضای مجازی تقویت نمایند.
هویت کارکردی کاربران
تحلیل هویت کارکردی کاربران فعال در موضوع خلیج فارس در توییتر نشان می‌دهد که:
۱- کاربران سیاسی‌نویس (۷۵٪): سهم غالب را دارند و با تمرکز بر مسائل سیاسی، هویتی و امنیتی فعال‌اند. این گروه نشان می‌دهد که خلیج فارس در فضای مجازی بیش از هر چیز یک موضوع حساس و ملی-سیاسی محسوب می‌شود و کاربران با دیدی ملی‌گرایانه و حساسیت بالا به آن می‌پردازند.
۲- روزمره‌نویسان (۲۲٪): بیشتر دیدگاه‌ها و پیام‌های عمومی را به اشتراک می‌گذارند و بیانگر نفوذ موضوع خلیج فارس در زندگی روزمره و هویت اجتماعی کاربران است.
۳- کاربران متنوع (۳٪): شامل فوتبالی‌ها، فعالان ارز دیجیتال، طرفداران موسیقی کره‌ای، کاربران افغانستانی و عربی، فعالان بورس، فناوری اطلاعات و حوزه پزشکی است. این تنوع نشان می‌دهد که بحث خلیج فارس محدود به گروه خاصی نیست و توجه طیف وسیعی از کاربران با زمینه‌ها و گرایش‌های مختلف را جلب کرده است.
به طور کلی، خلیج فارس در توییتر هم یک مسئله ملی و سیاسی است و هم بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی روزمره کاربران به شمار می‌آید.
از نظر ترکیب کاربران توییتر، حدود ۷۵٪ از فعالان، انگیزه‌های سیاسی و ملی دارند و خلیج فارس را مسئله‌ای حیاتی در دفاع از هویت و استقلال کشور می‌دانند. ۲۲٪ کاربران روزمره‌نویس نیز نشان می‌دهند که این موضوع از عرصه سیاست فراتر رفته و در فرهنگ و زندگی روزمره مردم جای گرفته است.
موثرترین کاربران به نسبت بازدید
بازتاب گسترده در سطوح مختلف: موضوع خلیج فارس نه تنها در میان کاربران عادی، بلکه در میان نخبگان سیاسی، رسانه‌ای و تحلیلی نیز مورد توجه است.
چهره‌های سیاسی و دولتی: افرادی که به دلیل جایگاه اجتماعی و سیاسی، توان بالایی در انتشار و بازنشر اظهارنظرها دارند و حضور طیف‌های مختلف سیاسی نشان‌دهنده حساسیت بالای موضوع است.
چهره‌های رسانه‌ای و تحلیلی: مانند حسین باستانی و بابک آذر با تحلیل‌های مستند و حضور در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی، نقش مهمی در شکل‌دهی افکار عمومی دارند و محتوای آن‌ها فراتر از یک توییت ساده دیده می‌شود.
افراد کمتر شناخته‌شده اما تأثیرگذار: مانند شماعی‌زاده و واعظ نشان می‌دهند که تأثیرگذاری صرفاً به شهرت یا موقعیت سیاسی محدود نیست و محتوای احساسی، خلاقانه یا مبتنی بر دغدغه‌های عمومی می‌تواند به سرعت انتشار یابد.
به طور کلی، ترکیب چهره‌های مشهور و کاربران خلاق، قدرت بسیج و بازتاب گسترده گفتمان خلیج فارس در فضای مجازی را نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری
تحلیل داده‌های یک‌ساله از توییتر فارسی (اردیبهشت ۱۴۰۳ تا خرداد ۱۴۰۴) نشان می‌دهد که «خلیج فارس» یکی از برجسته‌ترین نمادهای هویت ملی ایرانیان در فضای مجازی است و کاربران با حساسیت و انسجام بالایی نسبت به هرگونه تحریف یا تهدید آن واکنش نشان می‌دهند. فعالیت کاربران در بیشتر ماه‌ها روندی پایدار داشته اما سه نقطه اوج مهم در این بازه زمانی مشاهده شده است:
۱- اردیبهشت ۱۴۰۳؛ همزمان با روز ملی خلیج فارس که به مثابه فرصتی برای تجدید پیوندهای هویتی و افزایش چشمگیر تولید محتوا عمل کرده است.
۲- مهر ۱۴۰۳؛ پس از بیانیه شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه که واکنش گسترده کاربران و تأکید بر تمامیت ارضی ایران را در پی داشت.
۳- اردیبهشت ۱۴۰۴؛ همزمان با روز ملی خلیج فارس و سپس انتشار گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس که موجی از خشم و بسیج رسانه‌ای کاربران را به دنبال آورد.
ابر واژه‌ها و هشتگ‌هایی چون «#خلیج_فارس و #خلیج_همیشگی_فارس» محور اصلی این گفتمان را شکل داده‌اند و حضور همزمان هشتگ‌های عربی و انگلیسی نشان از چندزبانی و رقابت گفتمانی بین کاربران منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.
از نظر ترکیب کاربران، حدود ۷۵٪ از فعالان، انگیزه‌های سیاسی و ملی دارند و خلیج فارس را مسئله‌ای حیاتی در دفاع از هویت و استقلال کشور می‌دانند. ۲۲٪ کاربران روزمره‌نویس نیز نشان می‌دهند که این موضوع از عرصه سیاست فراتر رفته و در فرهنگ و زندگی روزمره مردم جای گرفته است. حضور چهره‌های سیاسی، رسانه‌ای و نخبگان در کنار کاربران عادی نیز حاکی از همگرایی ملی و گستردگی گفتمان دفاع از خلیج فارس است.
در مجموع، این تحلیل نشان می‌دهد که خلیج فارس در فضای توییتر فارسی، نه فقط یک موضوع تاریخی، بلکه نمادی زنده از هویت، وحدت و حساسیت ملی ایرانیان است؛ موضوعی که همواره توانایی ایجاد همبستگی و واکنش سریع در برابر هرگونه تحریف را در جامعه دیجیتال ایران دارد.
- منبع خبر : خبرگزاری ایرنا
