این باور به ظهور موعود در دیگر ادیان آسمانی نیز وجود دارد و به‌طور ویژه در قرآن و احادیث پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام) تصریح شده است. در این مقاله، قصد داریم به بررسی مهدویت از دیدگاه این احادیث بپردازیم.
معنی و مفهوم مهدویت
مهدویت به مجموع موضوعاتی اطلاق می‌شود که به حضرت مهدی (علیه السلام) مربوط می‌باشد. همه آیات، روایات، احادیث و وقایع مرتبط با ایشان تحت این مفهوم قرار دارند. تولد، امامت، غیبت صغری، غیبت کبری، منتظران ظهور، علائم ظهور و … از جمله مسائلی هستند که در دایره المعارف مهدویت قرار می‌گیرند.
از لحاظ لغوی، «مهدویت» به معنای هدایت شده بودن است، چرا که این واژه از ریشه «هدی» به معنی هدایت گرفته شده است. واژه «مهدی» به معنای هدایت‌شده و «مهدوی» به معنای منتسب به مهدی است. در اصطلاح فقهی، هر تفکر، روش، حرکت و تأکیدی که به حضرت مهدی (علیه السلام) مرتبط باشد و بر وجود و حضور ایشان تأکید کند، در قلمرو واژه مهدویت قرار می‌گیرد.
مهدویت از یک واژه و مفهوم فراتر رفته و به مکتبی تبدیل شده است که راه نجات بشر از تباهی و فساد در گرو تفکرات آن مکتب است. نهضتی که در سایر ادیان و کتب آسمانی نیز با نام منجی موعود تبلور دارد. اعتقاد به ظهور نجات‌دهنده‌ای صالح که حکومت مستضعفین جهان را برپا خواهد کرد و عدالت را در زمین برقرار خواهد ساخت.
لزوم شناخت امام زمان (علیه السلام)
شناخت امام زمان (علیه السلام)، شناخت راه است. چطور می‌توان به مقصد رسید اگر راه را نشناسیم؟ امام به معنای پیشوا و راهبر است. کسی که می‌خواهد آگاهانه در مسیر حق گام بردارد و به خالق معبود برسد، باید در پی راه درست باشد و کسی که در این جستجو به دامان امامت چنگ می‌زند، شاهراهی را یافته است که انتهای آن به کهکشان حق و حقیقت متصل است. اما اگر کسی از شناخت امام خویش غافل باشد، نه تنها به مقصد نخواهد رسید بلکه در گمراهی فرو خواهد رفت.
از این رو، پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه»؛ هر کس که بمیرد و امام زمانش را نشناخته باشد، به مرگ جاهلی مرده است. [۱]
شناخت امام زمان، بخش ضروری شناخت خداوند است. همانطور که برای ارتباط با خدا، شناخت امام ضروری است. شیخ صدوق (رحمت الله علیه) در این باره می‌فرماید: «معتقد باشیم امامان درهای رسیدن به خدا، راه به سوی او و دلالت به او هستند.» [۲]
در زیارت امام زمان (علیه السلام) نیز آمده است: «السلام علیک یا باب الله الذی لا یؤتی الا منه، السلام علیک یا سبیل الله الذی من سلک غیره هلک»؛ سلام بر تو ای درگاه خداوند، که هیچ کس جز از آن درگاه به خدا راه نخواهد یافت، سلام بر تو ای راه خدا که هر کس غیر از آن، هلاک خواهد شد. [۳]
بررسی مهدویت از منظر احادیث
شناخت امام زمان (علیه السلام) آن‌قدر حائز اهمیت است که بالغ بر شش هزار حدیث در رابطه با مهدویت روایت شده است. این احادیث در ابعاد مختلف سعی در شناخت شخصیت امام زمان (علیه السلام)، دلایل غیبت، نشانه‌های ظهور، فرهنگ انتظار و فضیلت انتظار فرج، ویژگی‌های حکومت ایشان و … دارند.
در اهمیت این موضوع همین بس که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) حتی جزئیات فیزیکی حضرت مهدی (علیه السلام) را توصیف کرده‌اند. در حقیقت، در اصل موضوع «مهدویت» اختلافی بین شیعه و سنی وجود ندارد، بلکه اختلاف در مصداق آن است. شیعیان معتقدند که حضرت مهدی (علیه السلام) فرزند امام حسن عسگری (علیه السلام) است که در غیبت کبری به سر می‌برد و پس از پایان این غیبت، حکومت جهانی خود را برقرار خواهد کرد. در مقابل، اهل سنت معتقدند که حضرت مهدی (علیه السلام) از آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) است اما هنوز متولد نشده است.
روایات بسیاری از شیعه در مورد مهدویت وجود دارد که برخی به خصوصیات ظاهری حضرت مهدی (علیه السلام)، برخی به فضیلت انتظار فرج و برخی دیگر به نشانه‌های ظهور پرداخته‌اند. در نهایت، بخش زیادی از این روایات به توصیف ویژگی‌های حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) در دوران ظهور پرداخته‌اند.
خصوصیات ظاهری حضرت مهدی (علیه السلام)
احادیث متعددی وجود دارد که به توصیف خصوصیات ظاهری حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) پرداخته‌اند. این احادیث به طور خاص از سوی پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام) بیان شده‌اند تا در دوران غیبت، مدعیان دروغین مهدویت نتوانند خود را به جای حضرت مهدی (علیه السلام) جا بزنند و مردم را فریب دهند. هدف این احادیث آگاهی‌بخشی و معرفی ویژگی‌های امام زمان (علیه السلام) است تا شناخته شدن ایشان از سایر مدعیان کذب تسهیل گردد.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «مهدی از من است. پیشانی او فراخ و درخشان است و بینی‌اش کشیده.» [۴]
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) در حدیث دیگری می‌فرمایند: «مهدی طاووس اهل جنت است و هاله‌ای از نور الهی او را دربر گرفته است.» [۵]
در حدیثی دیگر آمده است: «مهدی از نسل من است. چهره‌اش مانند ماه نورانی است و صورتش گرد و درخشان است. رنگ چهره‌اش گندمگون و اندامش همچون فرزندان بنی‌اسرائیل، بلند و چهارشانه است.» [۶]
و نیز پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «محاسن صورتش انبوه است و بر گونه‌اش خال زیبایی دارد.» [۷]
امام علی (علیه السلام) نیز درباره خصوصیات ظاهری امام زمان (علیه السلام) فرمودند: «چهره‌اش زیبا و محاسن او انبوه است. درخشندگی صورتش بر سیاهی محاسنش غلبه دارد.» [۸]
امام باقر (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: «چهره مهدی (علیه السلام) سرخ و سفید است و مانند ماه می‌درخشد. او محاسن انبوه دارد و دندان‌هایش درخشان و با فاصله هستند. پیشانی‌اش فراخ و درخشان است.» [۹]
امام صادق (علیه السلام) نیز اشاره کرده‌اند: «زمانی که حضرت مهدی (علیه السلام) ظهور می‌کند، با اینکه کهنسال است، اما بدن و سیمای او همچنان جوان است و قدرت بدنی فراوانی دارد که اگر بر کوه‌ها نهیب بزند، فرو خواهند ریخت.» [۱۰]
امام باقر (علیه السلام) در روایت دیگری فرمودند: «پدرم از پدرش و جدم از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) روایت کرده‌اند که روزی امیرالمؤمنین بر منبر فرمود: از فرزندان من در آخرالزمان مردی ظهور خواهد کرد که رنگ رخسارش سفید متمایل به سرخ است، سینه‌اش ستبر و شانه‌هایش درشت و قوی است. در پشتش دو خال است، یکی به رنگ پوستش و دیگری مشابه خال پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) است.» [۱۱]
خصوصیات باطنی و شخصیتی حضرت مهدی (علیه السلام)
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) درباره ویژگی‌های شخصیتی حضرت مهدی (علیه السلام) می‌فرمایند: «قائم از فرزندان من است. او هم نام و هم کنیه من است. چهره‌اش شبیه چهره من است و امت را به دین من و کتاب خدا دعوت می‌کند. هر که او را اطاعت کند، مرا اطاعت کرده و هر که بر او عصیان کند، مرا عصیان کرده است. هر که او را انکار کند، مرا انکار کرده و هر که او را تکذیب کند، مرا تکذیب نموده و هر کس او را تصدیق کند، مرا تصدیق کرده است.» [۱۲]
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) همچنین می‌فرمایند: «زمانی که حضرت مهدی (علیه السلام) ظهور می‌کند، ابری بر بالای سر او خواهد بود که منادی در آن ندا می‌دهد: این مهدی خلیفه الله است، از او پیروی کنید.» [۱۳]
امام حسین (علیه السلام) نیز فرمودند: «مهدی را با وقار و متانت و معرفتش بر حلال و حرام و احتیاج همگان به او و بی‌نیازی او از همه خواهید شناخت.» [۱۴]
امام صادق (علیه السلام) اشاره کرده‌اند: «به خدا سوگند، لباس او جز پارچه‌های زبر و خشن و غذای او جز غذایی ساده نیست.» [۱۵]
فضیلت انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) و آداب آن
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) در رابطه با فضیلت انتظار فرج حضرت مهدی (علیه السلام) می‌فرمایند: «افضل اعمال امتی انتظار فرج الله عزوجل»؛ برترین اعمال امت من، انتظار فرج از خدای عزوجل است. [۱۶]
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) همچنین فرمودند: «و افضل العباده انتظار الفرج»؛ برترین عبادت انتظار فرج است. [۱۷]
امام سجاد (علیه السلام) نیز می‌فرمایند: «انتظار الفرج من اعظم الفرج»؛ انتظار فرج از بزرگترین گشایش‌هاست. [۱۸]
امام جواد (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: «افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج»؛ بهترین اعمال شیعیان ما، انتظار فرج است. [۱۹]
امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «طوبی لمن تمسک بامرنا فی غیبه قائمنا فلم یزغ قلبه بالهدایه»؛ خوشا به حال کسی که در زمان غیبت قائم ما به فرمان ما چنگ زند و قلب هدایت‌شده‌اش به سوی باطل متمایل نشود. [۲۰]
شخصیت منتظران واقعی حضرت مهدی (علیه السلام)
انتظار حقیقی به معنای آمادگی کامل است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «کسی که مایل است جزو یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) باشد باید در حال انتظار، اعمال و رفتار خود را با تقوا و اخلاق نیکو توأم سازد.» [۲۱]
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه «هدی للمتقین. الذین یؤمنون بالغیب» می‌فرمایند: «متقین شیعیان علی بن ابیطالب (علیه السلام) هستند و غیب هم حضرت مهدی غائب (علیه السلام) است.» [۲۲]
امام حسین (علیه السلام) فرمودند: «نزدیک‌ترین حالت بندگان به خدا و خشنودی او از آنها هنگامی است که حجت خدا در میان آنها نباشد و برای آنها ظاهر نشود و آنها محل او را ندانند، ولی در عین حال معتقد باشند که حجت خدا هست و در این زمان شب و روز در انتظار فرج به سر برند.» [۲۳]
امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «تقوا و پاکدامنی و درستی و انتظار فرج با صبر و بردباری از ویژگی‌های ائمه اطهار (علیهم السلام) است.» [۲۴]
پی‌نوشت‌ها:
-
بحارالانوار، ج۲۳، ص۷۶
-
الهدایه، ص۳۲ و ۳۳
-
کفعمی، بلد الامین، زیارت امام زمان (علیه السلام)
-
بحارالانوار، ج۵۱، ص۹۰
-
منتخب الاثر، ص۱۴۷
-
منتخب الاثر، ص۱۸۵
-
منتخب الاثر، ص۱۶۶
-
بحارالانوار، ج۵۱، ص۳۶
-
منتخب الاثر، ص۱۶۵
-
منتخب الاثر، ص۲۲۱
-
شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، باب ۵۷، ص۵۶۰
-
لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، ج۲، ص۱۳۴
-
بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۱
-
منتخب الاثر، ص۳۰۹
-
الغیب، نعمانی، باب۱۳، ح۲۰
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۲
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۵
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۲
-
منتخب الاثر، ص۲۲۳
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۳
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۴۰
-
یوم الخلاص، ص۲۲۳
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۴۵
-
بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۲
